Oluşum ve biçimlenme olarak da ifade edilen formasyon kavramı, finans terminolojisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Fiyat hareketleri doğrusal olmayan trendler halinde meydana gelmektedir. Bununla birlikte fiyatlar, birçok defa birbirine benzeyen karakteristik şekiller de oluşturmaktadır. Piyasa analizinde trend değişimleri ve fiyatın hareket alanı hakkında yatırımcıya fikir veren bu şekiller formasyon olarak adlandırılır. Genel Olarak Formasyonlar İkiye Ayrılır:
Trend Dönüş Formasyonları
Devam Formasyonları
Omuz Baş Omuz Formasyonu
Yükselen bir trendin sonlanmakta olduğunu ve düşen bir trendin başladığını gösterir. Bu formasyonda fiyatlar önce bir tepe yapar ve sol omuz oluşur. Sonrasında daha yüksek bir tepe ile fiyat hareketinin devamı başı oluşturur. Formasyon, üçüncü tepenin (sağ omuz) en yüksek noktalarının ilk tepe ile aynı fiyat seviyelerinde oluştuktan sonra satışların güçlenmesi sonucunda destek seviyesinin (boyun çizgisi) kırılması ile tamamlanmış varsayılır.İlk tepe, oluşan rallide karlarını realize eden yatırımcıların satışları ve talebin azalması ile oluşur. Buradaki geri çekilme ile geç katılımcılar bir alım fırsatı yakaladıkları varsayımıyla alışa geçerler. İkinci tepe geçici ve kısa bir süre gelen taleple ilk tepenin üstünde oluşur fakat ilk tepede satış fırsatını kaçırdıklarını düşünen yatırımcıların satışları ile fiyat yeni zirveler yapamaz ve buradaki hacim ilk tepeyi oluşturan hacmin altındadır. Sol omuz ile başın dipleri arasındaki çizgi kritik destek seviyesi olan boyun çizgisi (neckline)’dir. Buradan gelen son tepki alışları sol omuz seviyelerinde son bulur ve fiyatlar tekrar boyun seviyesine gelerek sağ omuzu oluşturur. Boyun çizgisi eğimli olabilir ve bazı teknik analizciler aşağıya doğru eğimin formasyonun güvenilirliğini artırdığına inanmaktadırlar. Fiyatların boyun seviyesini en az %5 aşağı doğru kırması ile formasyon tamamlanmış olur. Destek seviyesi kırıldıktan sonra fiyatın H boyu kadar gitmesi hedeflenir. Oluşumların vadesi 3-4 haftadan birkaç yıla kadar sürmektedir.
Ters Omuz Baş Omuz Formasyonu
Düşüş trendinin sonunda oluşan yüksek güvenilirlikli bir dip formasyonudur. Oluşum kuralları omuz baş omuz formasyonu ile aynıdır ve omuz baş omuz formasyonunun simetriği gibi görünür. Burada da hacim öneli bir kriterdir. İlk dipte oluşan hacim ortadaki dip seviyesinden yüksektir ve son dip seviyesinin hacmi ilk iki dip seviyesini oluşturan hacmin 1,5 – 2 katı olmalıdır.
Çift Tepe Formasyonu
Trend dönüşlerinde önemli sinyallerdir. ‘M’ harfine benzemektedirler. Fiyatların aynı zirve seviyeleri iki kez test etmesi ile oluşurlar. İşlem hacmi ilk tepede, ikinciye nispeten daha yoğundur. çift tepeler ana trend değişim formasyonlarıdır ve iki tepenin oluşması arasındaki süre 2-3 ay sürebilir. İki tepe arasındaki yükseklik farkı %3 olabilir. Bu formasyonda da destek seviyesinin kırılması ile fiyatın H boyu kadar düşmesi beklenir.
Çift Dip Formasyonu
Çift tepe formasyonlarının tam tersi olup, piyasanın dip noktalarında oluşurlar. Oluşum kuralları çift tepe formasyonları ile aynıdır. ‘W’ harfine benzerler. İşlem hacmi ilk dip oluşurken en yüksek seviyededir. İkinci dibin en alt noktasından itibaren hacim fiyatlarla beraber yükselmeye başlar.
NOT: çift Tepe ve çift Dip formasyonlarında ideal olan, H uzunluğunun %20’lik bir fiyat farkına karşılık gelmesi ve iki tepe veya iki dip arasındaki vadi görünümünün en az 1 ayda oluşmasıdır. Buna ek olarak tepelerin ve diplerin daha durgun süreçlerle ortaya çıkması güvenilirliği artırmaktadır. çift tepe formasyonunda ikinci tepe daha kısa sürede oluşurken, çift dip formasyonunda ikinci dip daha uzun sürede oluşur. çift tepede fiyatların desteği kırması ile işlem hacmin artması şart değildir ama çift dip formasyonunda direncin kırılması ile hacmin de artması beklenir.
üçlü Tepe Formasyonu
Sıklıkla görülen formasyonlar değillerdir ve çift tepe formasyonunun özelliklerini taşırlar. İkinci tepeden sonra aşağı yönlü hareket eden fiyatların destek seviyesini kırmaması ve aynı seviyelerde yeni bir tepe oluşturması ile ortaya çıkarlar. İşlem hacmi son tepede en düşük seviyesindedir.
üçlü Dip Formasyonları
üçlü Tepe Formasyonları’nın simetriğidirler ve düşen bir trendin diplerinde oluşurlar. Farklı olarak, oluşum sürecinde işlem hacminin gittikçe artması beklenir. üçlü Tepe ve üçlü Dip formasyonlarında trend dönüşlerinin nispeten daha sert olduğu söylenebilir.
V Tepe ve Dipler ( V Formasyonları)
çok hızlı seyreden fiyat hareketleri ile oluşurlar. çoğunlukla geç fark edilirler. Bu hareketlerin kaynağı genelde yatırımcıların spekülatif işlemleridir. Nispeten kısa vadeli trendlerin tepe ve diplerinde uzun vadeli trendlere göre daha sık görülürler. Yükselişlerin işlem hacmi ile desteklenmesi beklenir.
Çanak ve Ters çanak Formasyonları
çanak formasyonları düşen piyasa dönüşlerinde, Ters çanak Formasyonları ise yükselen piyasa dönüşlerinde görülmektedir. çanak Formasyonu genellikle varlık fiyatının ucuz olduğu, Ters çanak Formasyonu ise varlıkların yüksek fiyatlandığı piyasalarda görülür.
çanak formasyonunda fiyatlar bir dip çalışması yaparak bir süre yatay harekette bulunur. Bu hareket sırasında işlem hacmi azalarak çanağın orta seviyesinde en düşük seviyesine geriler. Sonraki süreçte alışlar düşük ivmeyle artmaya başlar ve fiyatlar direnç seviyesine doğru seyreder. Fiyatların direnç seviyesini kırması ile formasyon tamamlanmış varsayılır.çanak formasyonlarıın tersidir. Zirve seviyelerinde oluşurlar. İşlem hacmi, formasyon oluşumunu tamamladıkça azalmaktadır. Fiyatların artması ve düşmesi simetrik olmalıdır.
Üçgen Formasyonları
Sıklıkla karşımıza çıkan ve tespit etmesi en kolay formasyonlardır. çoğunlukla devam eden, orta vadeli trendde, fiyatların duraksama anlarında oluşsa da trend dönüşlerinde de görülebilirler. Orta vadeli trendlerde oluşmaları 3-4 hafta sürerken uzun vadeli trendlerde oluşum süreci 3-4 aya kadar sürebilir. üçgenin uzunluğuna göre belirlenen 2/3 ya da 3/4 kırılma kuralları vardır. Fiyatların direnci kırması durumunda desteğin, desteği kırması durumunda direncin paraleline kadar gideceği varsayılır.
Simetrik üçgenler:
Her tepenin bir öncekinden daha alt seviyede, her desteğin ise bir öncekinden daha üst seviyede oluşması ile ortaya çıkarlar. çizgi çalışması yapılırken iki direnç ve iki destek noktasına temas etmesi istenir. Fiyatlar bu iki çizgi arasında gittikçe sıkışmaya başlar. Formasyon üçgenin kırılması ile tamamlanmış olur ve bu kırılma anından sonra pozisyona girilir. Kırılmanın %3 – %5 oranında olması güveni artıracaktır. Tercih edilen ise kırılmanın yükselen işlem hacmi ile onaylanmasıdır. Genellikle trendin devamı şeklinde kırılırlar. Fiyatın üçgenin dip ve tepe seviyesi farkı kadar gitmesi gerekir aksi takdirde formasyonun başarısızlığa uğradığı kabul edilerek pozisyonlar kapatılır.
Yükselen üçgen Formasyonu:
Zirveler aynı seviyelerde gerçekleşirken her dibin bir önceki seviyeden daha üst bir seviyede oluşmasıyla şekillenirler. Gittikçe azalan bir işlem hacmi vardır. Formasyon tamamlandıkça bir dik üçgen görüntüsü ortaya çıkar. Kırılmanın yükselen hacimle gelmesi formasyonun güvenilirliğini artırmaktadır. Kırılma anından sonra hedef fiyat üçgenin yüksekliği kadardır.
Alçalan üçgen Formasyonu:
Dipler aynı seviyelerde gerçekleşirken her zirvenin bir önceki seviyeden daha alt bir seviyede oluşması ile şekillenirler. Talebin azaldığı dolayısıyla fiyatın düşme eğiliminde olduğunu gösterir. Formasyon oluşma kuralları yükselen üçgende olduğu gibidir.
Bayrak ve Flama Formasyonları:
Oldukça sık görülen formasyon türleridir ve ortaya çıkış şekilleri birbirine oldukça benzer. Hacimle desteklenen sert bir piyasa hareketinden sonra gelen duraksama anlarını gösterirler. Fiyatlar bir süre konsolide olduktan sonra aynı yönlü hareketini devam ettirme eğilimindedir. Yükselen trendde oluşumları 5 gün ile 1-3 hafta arasında tamamlanırken aşağı trendlerde bu süre 1-2 haftadır. Flama formasyonlarının oluşumları, bayrak formasyonlarına göre daha kısa sürelidir. Spekülatif varlıklarda daha sık görülmektedirler. Yükselen bir piyasada hafif aşağı eğimli, düşen bir piyasada hafif yukarı eğimli olabilirler. Formasyon oluşmadan önce gelen hareket ‘bayrak direği’ olarak adlandırılır ve kırılma anından sonra fiyatın bu uzunluk kadar gitmesi beklenir.
Takoz Formasyonları
Gittikçe alçalan tepe ve gittikçe yükselen dip seviyelerinin bir sıkışma alanı oluşturması ile ortaya çıkan bu formasyonlar, kararsız piyasaların habercisidirler. üçgen formasyonları ile karıştırılan bu formasyonların üçgen formasyonlarından farkı destek ve direncin belli bir yöne doğru daha eğilimli olmasıdır. Bu formasyonların oluşması çoğunlukla 2-3 hafta sürmekte ve 2/3 kırılma kuralının uygulanması güvenilirliği artırmaktadır.
Yükselen Takoz Formasyonları
Fiyatların artmasına rağmen talep gittikçe azalmaktadır. Alçalan ya da yükselen trendlerde görülebilirler. Destek, direnç seviyesine göre daha dik olmaktadır. Formasyonun yukarı yönlü olması, kırılmanın yukarı yönlü olabileceği gibi bir beklentiye neden olsa da bu çok doğru değildir. Kırılmadan sonra formasyonun oluşumunu tamamladığı varsayılır.
Alçalan Takoz Formasyonları:
Destek ve direnç çizgileri de aşağı eğilimli olmasına rağmen, direnç daha diktir. Kırılmanın yukarı yönlü olması daha sık görülen bir durum olsa da kırılmadan sonraki hareketin büyüklüğü hakkında fikir yürütmek zordur.
Elmas Formasyonları:
Genellikle piyasanın tepelerinde görülen bir ana trend formasyonudur. Gittikçe genişleyen ve gittikçe daralan iki üçgenin birleşimi gibi görünür. Oluşumları birkaç ayı bulabilir. Bu süre içerisinde görülen hareketler nispeten daha volatildir. ölçümleme işlemleri üçgen formasyonlarına benzer. Kırılmadan sonra fiyatın, formasyonun en dip ve en üst seviyesi arasındaki fark kadar hareket etmesi beklenir.
Dikdörtgenler:
üçgen formasyonları gibi dinlenme alanlarını gösterirler. Farklı olarak zirveler ve dipler aynı fiyat seviyelerinde oluşur ve bu seviyeleri birleştiren doğrular birbirine paraleldir. Bu formasyon düşüş trendinde yukarı eğilimli, yükseliş trendinde aşağı eğilimli olabilir. Formasyonun oluşma süreci gittikçe azalan bir işlem hacmi ile tamamlanır ve kırılmadan sonra gelen hareketin dikdörtgenin yüksekliği kadar olması beklenir.
Ayı Tuzağı:
Yanlış bir sat sinyali olarak, yükselen bir trendde fiyatların destek seviyesini kırma hareketinden sonra yükselen trendini devam ettirmesidir.
Boğa Tuzağı:
Yanlış bir al sinyali olarak, düşen bir trendde fiyatların direnç seviyesini kırma hareketinden sonra düşen trendin devam etmesidir.
